Jerzy Zawieyski

Nagrobek

Kliknij obraz, by obejrzeć go w powiększeniu

Biogram

Jerzy Zawieyski, do 1946 Henryk Nowicki (ur. 2 października 1902 w Radogoszczu, zm. 18 czerwca 1969 w Warszawie) – polski aktor, dramatopisarz, prozaik, eseista, redaktor "Tygodnika Powszechnego" i "Znaku"; katolicki działacz polityczny, poseł na Sejm PRL II, III i IV kadencji (1957–1969) z ramienia Znaku, członek Rady Państwa (1957–1968).

Życie i działalność

Młodość

Urodził się w rodzinie inteligenckiej. Miał 4 lata, gdy osierocił go ojciec, a matka wyszła powtórnie za mąż. W młodości obracał się w kręgach lewicowych[1]. Mając 19 lat wydał pod pseudonimem Konar-Nowicki swój debiutancki tomik wierszy zatytułowany Strzępy, będący "szkolną poezją", wtórną wobec Hymnów Jana Kasprowicza. W latach 1923–1926 uczył się w szkole dramatycznej w Krakowie. Po studiach związał się z teatrem – początkowo pracował krótko jako aktor (m.in. w Reducie Osterwy), potem jako krytyk i dramaturg. W latach 1929–1932 przebywał we Francji, gdzie działał w środowiskach polonijnych jako instruktor różnych polskich zespołów artystycznych. W 1932 ukazała się jego pierwszą powieść Gdzie jesteś, przyjacielu? będąca debiutem dojrzałego pisarza. W po powrocie do kraju i krótkim okresie występów w teatrze "Ateneum" u Stefana Jaracza w latach 1932–1939 sprawował funkcję instruktora w Instytucie Teatrów Ludowych. Wykładał też na specjalnych kursach dla przyszłych instruktorów teatralnych, m.in. w 1935 i 1937 w Cieszynie oraz w 1939 w Bystrzycy na Zaolziu.

Podczas okupacji działał w konspiracji.

Lata powojenne

Po 1945 Zawieyski skupił się na działalności literackiej i publicystycznej, był związany z "Tygodnikiem Powszechnym". Od 1949 miał zakaz publikacji i wystawiania sztuk, który zniesiono mu wraz z polityczną odwilżą w 1955[1]. Od 1956 działacz Klubów Inteligencji Katolickiej. W latach 1956–1957 przewodniczący Ogólnopolskiego Klubu Postępowej Inteligencji Katolickiej, następnie prezes warszawskiego KIK. W latach 1956–1962 był wiceprezesem Zarządu Głównego Związku Literatów Polskich, od 1958 członkiem Prezydium Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu. W 1957 został posłem na Sejm.

Zawieyski pozostawał w zażyłych stosunkach z hierarchią kościelną. Przyjaźnił się m.in. z prymasem Stefanem Wyszyńskim, z ks. Janem Zieją i ks. Romanem Szczygłem pallotynem. W 1964 został przyjęty na audiencji prywatnej u papieża Jana XXIII[1], później przez Pawła VI. Księdzu Ziei Zawieyski zawdzięczał swoje nawrócenie, prymas Wyszyński wspierał go finansowo w trudnych latach powojennej cenzury.

W okresie swojej aktywności politycznej Jerzy Zawieyski starał się odgrywać rolę mediatora pomiędzy I Sekretarzem KC PZPR Władysławem Gomułką a kard. Wyszyńskim.

Serdeczna przyjaźń, zawiązana jeszcze podczas wojny i poświadczona obfitą korespondencją, łączyła go z pisarką Zofią Nałkowską; toczył z nią, w toku spotkań i w listach, dyskusje o Bogu, kulturze i bieżącej sytuacji politycznej.

W 1965 wybrany do Sejmu PRL z listy Frontu Jedności Narodu.

Podczas wydarzeń marcowych w 1968 Zawieyski wraz z kilkoma posłami Koła "Znak" wystosował interpelację poselską w obronie studentów brutalnie pobitych przez milicję. Po miesiącu zareagował na nią krytycznie premier Józef Cyrankiewicz, a z mównicy sejmowej zaatakował w wystąpieniu Józef Ozga-Michalski i Zenon Kliszko (wówczas prawa ręka Gomułki). 10 kwietnia Zawieyski odpowiedział na ataki godnym przemówieniem biorącym w obronę zarówno studentów jak i posłów "Znaku". Ujął się również za pisarzami, a w szczególności za "pobitym przez nieznanych sprawców" Stefanem Kisielewskim.

Wystąpienie Zawieyskiego wywołało w sejmie polityczną burzę wokół jego osoby i nie szczędzono mu przy tym obelg i pomówień. W rezultacie zrzekł się funkcji członka Rady Państwa. Zawieyskiego pozbawiono mandatu poselskiego i związanych z nim apanaży, stawał się też obiektem szykan. Było to o tyle bolesne, że nie poparli go jego partyjni koledzy z katolickiego ugrupowania "Znak". Krytykowany z obu stron w dziesięć dni po partyjnej nagonce dostał wylewu do mózgu.

Po tym zdarzeniu leczył się przez dłuższy czas w Lecznicy Ministerstwa Zdrowia na ulicy Emilii Plater w Warszawie. Specjaliści uznawali, że leczenie przynosi pozytywne skutki, a skutki wylewu cofają się. Zawieyski odzyskał mowę, wychodził na spacery po korytarzu. Zginął wypadając z okna trzeciego piętra szpitala. Oficjalna wersja uznała jego śmierć za samobójstwo, lecz liczne poszlaki wskazują, że mogło być to morderstwo polityczne.

Twórczość

Jerzy Zawieyski to jeden z wielu używanych przez pisarza pseudonimów (prawdopodobnie na cześć budowniczego Teatru im. J. Słowackiego w Krakowie, teatru który w życiu pisarza odegrał tak wielką rolę – Jana Zawiejskiego). Pseudonim Zawieyski przyjął sądownie jako nazwisko. Jako pisarz uważany jest za moralistę, opierającego się na podłożu religii katolickiej, kontynuując twórczą debatę na temat istoty dobra i zła.

Nazwisko Zawieyskiego jest też wymieniane na liście redaktorów, którzy przeprowadzili korektę literacką "Biblii Tysiąclecia".

Dramaty ukazały się w zbiorach Dramaty (1957) i Dramaty współczesne (1962). Zekranizowano dwa dzieła Zawieyskiego – nowelę Prawdziwy koniec wielkiej wojny w 1957 w reżyserii Jerzego Kawalerowicza i opowiadanie Odwiedziny prezydenta w 1961 w reżyserii Jana Batorego.

W 2002 ukazała się drukiem Korespondencja 1949–1967, zbiór listów jakie wymieniali między sobą Jerzy Zawieyski i Zbigniew Herbert, stanowiąca bogate źródło wiedzy o życiu i twórczości obydwu literatów.

Od 1954 prawie do dnia śmierci Zawieyski prowadził zapiski w dzienniku. Jak dotąd nie opublikowano ich w całości w formie książkowej. W 1980 Instytut Sztuki PAN wydał ich fragmenty dotyczące teatru. W 1983 wyszedł w Instytucie Wydawniczym PAX wybór zapisków. W czerwcu 2009 fragmenty wydrukowała też "Gazeta Wyborcza" z adnotacją, że rodzina pisarza szuka wydawcy, który podejmie się opublikowania całości zapisków. Pod koniec 2010 roku fragmenty dziennika Zawieyskiego z roku 1956 (okres odwilży) opublikował kwartalnik historyczny "Karta", z adnotacją, że redakcja planuje wydanie książkowe dzienników.

Powieści

    Gdzie jesteś przyjacielu (1932)
    Daleko do rana (1934)
    Droga do domu (1946)
    Noc Huberta (1946)
    Wawrzyny i cyprysy (1966)
    Konrad nie chce zejść ze sceny (1966)

Opowiadania

    Pokój głębi (1956)
    Romans z ojczyzną (1963)

Eseje

    Notatnik liryczny (1956)
    Próby ognia i czasu (1958)
    W alei bezpożytecznych rozmyślań (1965)
    Pomiędzy plewą i manną (1971)

Dramaty

    Powrót Przełęckiego
    Rozdroże miłości
    Ocalenie Jakuba
    Wysoka ściana
    Masław
    Rycerze świętego Graala (1927)
    Ślepa ulica
    Lai znaczy jaśmin
    Mąż doskonały
    Dzień sądu
    Pieśń o nadziei
    Rzeka niedoli
    Miecz obosieczny
    Każdy

Ekranizacje

Prawdziwy koniec wielkiej wojny — film fabularny z 1957 roku. Film zrealizowano na podstawie opowiadania Jerzego Zawieyskiego.
Odwiedziny prezydenta - polski film psychologiczny z 1961 roku na podstawie noweli Jerzego Zawieyskiego.

Upamiętnienia

W dziesiątą rocznicę śmierci 18 czerwca 1979 ks. Bronisław Dembowski odprawił Mszę Świętą w warszawskim kościele św. Marcina, podczas której prymas kard. Stefan Wyszyński wygłosił homilię poświęconą życiu i twórczości Zawieyskiego. Po mszy odsłonięta została tablica pamiątkowa w wirydarzu klasztoru Sióstr Franciszkanek Służebnic Krzyża. Odsłonięcia dokonał ks. prymas. Tablica przedstawia wizerunek pisarza z napisem Jerzy Zawieyski 1902–1969. Pisarz, przyjaciel ludzi poszukujących. Życiem i twórczością dał świadectwo prawdzie, miłości Boga i Polski.

W setną rocznicę urodzin Jerzego Zawieyskiego, 4 października 2002 w warszawskim kościele św. Marcina odprawiono Mszę Świętą za spokój jego duszy, podczas której wspomnienie o pisarzu wygłosili bp Bronisław Dembowski, Tadeusz Mazowiecki i b. ambasador w Watykanie Stefan Frankiewicz.

W październiku 2007 grupa intelektualistów i artystów zwróciła się do prezydenta RP z apelem o pośmiertne odznaczenie Jerzego Zawieyskiego Orderem Orła Białego

W Łodzi na kamienicy przy ulicy Przybyszewskiego 86 znajduje się tablica pamiątkowa poświęcona Zawiejskiemu: W tym domu mieszkał / w latach trzydziestych / Jerzy Zawiejski / 1902-1969 / wybitny pisarz i dramaturg / działacz społeczny / i państwowy

W 2011 ukazała się biografia humanistyczna Jerzego Zawieyskiego autorstwa Marty Korczyńskiej.

Link do Wikipedii z biogramem Jerzego Zawieyskiego, z którego zaczerpnięto niniejszą treść.

Kliknij, by powrócić do poprzedniej strony