Bohdan Paczyński

Nagrobek

Kliknij obraz, by obejrzeć go w powiększeniu

Biogram

Prof. Bohdan Paczyński

Bohdan Paczyński (ur. 8 lutego 1940 w Wilnie, zm. 19 kwietnia 2007 w Princeton) – polski astronom i astrofizyk. Najwybitniejszy polski astronom XX wieku i jeden z najwybitniejszych astrofizyków na świecie. W swoich badaniach zajmował się głównie teorią ewolucji gwiazd, dysków akrecyjnych, mikrosoczewkowania grawitacyjnego oraz rozbłyskami gamma. Profesor Paczyński był uznawany za głównego polskiego kandydata do Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki.

Badania naukowe i życiorys

Urodził się w Wilnie w 1940 roku. Ojciec był prawnikiem, matka nauczycielem literatury polskiej. W czasie okupacji niemieckiej (1941-1944) rodzina przebywała na Litwie. Pomiędzy 1945-1947 mieszkali w Krakowie, następnie przenieśli się do Moskwy, a od 1949 roku mieszkali w Warszawie.

Pierwszy artykuł naukowy dotyczący minimów gwiazd podwójnych opublikował w Acta Astronomica mając 18 lat. W latach 1959 - 1962 był studentem Uniwersytetu Warszawskiego, tytuł magistra uzyskał w 1962. Doktoryzował się na Uniwersytecie Warszawskim z astronomii w 1964 roku, jego promotorem był Stefan Piotrowski, który wcześnie odkrył niezwykły talent Paczyńskiego. W 1964 ożenił się z Hanną Adamską. Jego nauczycielami w Warszawie byli m.in. Stefan Piotrowski i Włodzimierz Zonn. Pomiędzy 1962 - 1982 pracował w Instytucie Astronomii (od 1975 roku przemianowanym na CAMK); doktor habilitowany 1974, profesor 1979. Jego pierwszym doktorantem był Janusz Ziółkowski, z którym m.in. napisał pracę On the origin of Planetary Nebulae and Mira Variables. Jesienią 1968 roku Paczyński pracował w instytucie JILA w Boulder, Kolorado. Opublikował wtedy serię artykułów Evolution of Single Stars. W 1971 roku opublikował ważny przeglądowy artykuł Evolutionary Processes in Close Binary Systems w Annual Review of Astronomy and Astrophysics. W 1972 roku Józef Smak i Paczyński wspólnie z astronomem Robertem O'Dell z Uniwersytetu w Chicago zaproponowali powstanie centrum zajmującego się teoretyczną astronomią, dzięki tej inicjatywie powstało Centrum Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika. W 1976 został dyrektorem Centrum (był nim przez okres około jednego roku) i był odpowiedzialny m.in. za zakup komputera PDP11/45. Mając 36 lat został najmłodszym w historii członkiem PAN [1]. W 1974 opublikował wraz ze swoim doktorantem Michałem Jaroszyńskim artykuł na temat soczewkowania grawitacyjnego. Prace te były kontynuowane z Markiem Abramowiczem. W tym czasie wyjeżdżał do Stanów i współpracował z młodymi naukowcami amerykańskimi, którzy odbywali staże w CAMKu. W czasie stanu wojennego (ogłoszonego 13 grudnia 1981) przebywał w Caltechu i postanowił zostać w Stanach Zjednoczonych. Dostał ofertę pracy m.in. na Wydziale Astrofizyki w Uniwersytecie w Princeton, gdzie pracował do końca swojego życia; od 1982 - 1989 był profesorem, a od 1989 prowadził katedrę astrofizyki imienia Lymana Spitzera Jr. W tym czasie był obywatelem polskim i amerykańskim.
Trzy odznaki z debaty nad rozbłyskami gamma w 1995. Osoby na widowni poproszono po debacie o głosowanie i przyczepienie odpowiedniego znaczka - rozbłyski gamma są (a) pochodzenia galaktycznego, (b) kosmologicznego lub (c) pochodzą z innego miejsca.

W połowie lat 1980 rozpoczął prace nad projektami, które przyniosły największe sukcesy w jego życiu. Wysunął hipotezę o kosmologicznym pochodzeniu rozbłysków gamma. W 1986 opublikował artykuł w ApJL, w którym zaproponował, że rozbłyski przychodzą z odległości kosmologicznych (poza nasza galaktyką). Astronom Stanisław Bajtlik tak opisuje przyczynki Paczyńskiego: "W swej opinii przez długi czas był osamotniony. W 1995 r., w 75. rocznicę wielkiej debaty pomiędzy Heberem Curtisem i Harlowem Shapleyem na temat natury obiektów mgławicowych w tej samej, historycznej sali Muzeum Historii Naturalnej w Waszyngtonie odbyła się debata na temat natury błysków gamma i odległości do nich pomiędzy Bohdanem Paczyńskim i Donaldem Lambem. Lamb był czołowym zwolennikiem hipotezy o bliskim pochodzeniu błysków. Debatę moderował brytyjski astronom królewski Martin Rees. Choć wynik debaty relacjonowano jako remis, już wkrótce wyniki nowych obserwacji w pełni przyznały rację Paczyńskiemu. Był to jego wielki tryumf."
Raporty w pokoju Bohdana Paczyńskiego w Princeton University

Razem z Grzegorzem Pojmańskim prowadził projekt All Sky Automated Survey (ASAS).

W 2005 roku był wśród odkrywców planety OGLE-2005-BLG-390L b.

W ostatnich czterech latach życia był chory na raka mózgu (lewa strona mózgu). Zachował jednak wielką umiejętność asymilowania idei oraz wysuwania nowych pomysłów, mimo że miał kłopoty z problemami rachunkowymi. Opublikował w tym czasie szereg artykułów. Był szczególnie dumny z pracy Astronomy with Small Telescopes (astronomia za pomocą małych teleskopów) w Publications of the Astronomical Society of the Pacific, 118: 1621–1625, 2006. Uważał, że astronomowie mają obowiązek znaleźć metodę wczesnego ostrzegania przed kometami lub planetoidami mogącymi uderzyć w Ziemię. Zaproponował zorganizowanie sieci małych teleskopów na Ziemi. Uważał, że należy umieścić teleskop w punkcie libracyjnym L1, co pozwoliłoby także na obserwację planetoid (tzw. killer asteroids), nadchodzących z kierunku Słońca.

Jego imię nosi planetoida 11755 Paczynski. Opublikował około 300 prac naukowych.

Tablica i plakat z projektu OGLE w pokoju Bohdana Paczyńskiego w Princeton University
Mikrosoczewkowanie grawitacyjne[edytuj]

W latach 80. XX wieku zaproponował metodę mikrosoczewkowania grawitacyjnego poszukiwania słabo świecących (lub nieświecących wcale) obiektów. W 1986 opublikował artykuł w ApJL Gravitational Microlensing by the Galactic Halo.

Zainicjował też projekt Optical Gravitational Lensing Experiment (OGLE) we współpracy pomiędzy Warszawą, Princeton i Carnegie, prowadzony przez Andrzeja Udalskiego.

W lutym 2008 w czasopiśmie Science ukazał się artykuł, którego współautorem pośmiertnie jest Paczyński. Artykuł donosi o odkryciu wokół OGLE-2006-BLG-109 układu planetarnego o budowie przypominającej Układ Słoneczny. Jest to piąta i szósta planeta odkryta tą metodą. W pracach uczestniczyło około 70 astronomów.

Staże naukowe

1962 - 1963: Astronomical Assistant, Lick Observatory, University of California
1964 (dwa miesiące): obserwator, Obserwatorium Astronomiczne (Astronomska opservatorija) w Belgradzie, Jugosławia
1965 (dwa miesiące): obserwator, Observatoire de Haute-Provence, Francja
1966 (jeden miesiąc): naukowiec wizytujący, Obserwatorium paryskie, Francja
1968 - 1969: naukowiec wizytujący, JILA, University of Colorado, Boulder, Kolorado
1970 (dwa miesiące): naukowiec wizytujący, Institute of Theoretical Astronomy, University of Cambridge, Anglia
1973 (jeden miesiąc): naukowiec wizytujący, International Center for Theoretical Physics, Triest, Włochy
1973 (trzy miesiące): naukowiec wizytujący, California Institute of Technology
1974 (jeden miesiąc): naukowiec wizytujący, Princeton University Observatory oraz w Institute for Advanced Studies at Princeton
1975 - 1976: Sherman Fairchild Distinguished Scholar, California Institute of Technology
1977 (jeden miesiąc): naukowiec wizytujący, Institute of Theoretical Astronomy, Cambridge, Anglia
1976, 1977, 1978 (jeden miesiąc) naukowiec wizytujący, Princeton University Observatory oraz w Institute for Advanced Studies at Princeton
1979 (trzy miesiące): naukowiec wizytujący, Department of Astronomy, University of California, Berkeley
1980, 1981 (dwa miesiące): naukowiec wizytujący, w Princeton University Observatory oraz w Institute for Advanced Studies at Princeton
1981 - 1982: Sherman Fairchild Distinguished Scholar, California Institute of Technology
1989 (4 miesiące): naukowiec wizytujący w Center for Astrophysics, Harvard University
1994 (3 miesiące): naukowiec wizytujący w Institut d'Astrophysique (CNRS) w Paryżu, Francja
1995 (3 miesiące): naukowiec wizytujący w National Observatory w Tokyo, Japonia
1967 - 1980: 10 krótkich wizyt w Radzie Astronomii Akademii Nauk ZSRR w Moskwie (Астрономический совет АН СССР)

Odznaczenia i nagrody

1979: Invited Discourse, XVII General Assembly of the International Astronomical Union, Montreal
1980: Polish State Prize in Science, Warsaw
1981: Karl-Schwarzschild-Medal of Astronomische Gesellschaft K. Schwarzschild Lecture, Astronomische Gesellshaft, Innsbruck
1982: Alfred Jurzykowski Foundation Award, New York
1985: Medaille de l'Adion, Nice
1987: Medal Eddingtona The Eddington Medal of the Royal Astronomical Society
1992: Heineman Prize
1995: Morris Loeb Lectures on Physics at Harvard
1996: George Darwin Lecture to the Royal Astronomical Society in London
1996: Russel Marker Lecture series at Penn State University
1996: Prize of the Foundation for Polish Science
1997: Medal Henry'ego Drapera Henry Draper Medal of the National Academy of Sciences
1998: The Antoinette de Vaucouleurs Medal and Memorial Lecture, University of Texas
1999: Złotym Medalem Królewskiego Towarzystwa Astronomicznego. The Gold Medal of the Royal Astronomical Society in London
1999: Sackler Lectureship at the University of California, Berkeley
1999: Thomas Gold Lectureship at Cornell University
1999: The Marc Aaronson Memorial Lectureship, University of Arizona
2000: Bruno Rossi Prize Rossi Prize of the High Energy Div. of the American Astron. Society
2000: L. Biermann Lectures at the Max Planck Inst. for Astrophysics, Garching
2000: Medal Mariana Smoluchowskiego Marian Smoluchowski Medal of the Polish Physical Society
2001: Merle Kingsley Distinguished Visitor at Caltech
2002: Halley Lecture at Oxford University
2002: Catherine Wolfe Bruce Gold Medal of the Astron. Society of the Pacific
2003: Seyfert Lecture at Vanderbilt University
2005: Tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Wrocławskiego
2006: Tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu
2006: Henry Norris Russell Lectureship. Najwyższe wyróżnienie Amerykańskiego Towarzystwa Astronomicznego za "niezwykle oryginalne przyczynki do szerokiej gamy problemów takich jak ewolucja gwiazd, błyski gwiazd gamma, zderzenia układów podwójnych, soczewkowanie grawitacyjne i kosmologia. Jego badania cechuje twórczość i rozpiętość i dały impuls badaniom obserwacyjnym, które przyniosły wiele wyników".
2007 Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski nadany pośmiertnie

Stowarzyszenia

Polskie Towarzystwo Astronomiczne, 1961-2007
International Astronomical Union, 1967 - 2007
American Astronomical Society, 1969 - 2007
Royal Astronomical Society, 1976 - 1977
Polskie Towarzystwo Fizyczne, 1978 - 2007
American Physical Society, 1982 - 1986
Deutsche Akademie der Naturforscher LEOPOLDINA, 1974 - 2007
Członek korespondent, Polska Akademia Nauk, 1976 - 1991
Polska Akademia Nauk, 1991 - 2007
Associate Member, Royal Astronomical Society, 1977 - 2007
Foreign Associate, US National Academy of Sciences, 1984 - 2007

Publikacje

Paczynski, B., Astronomy with small telescopes, Publications of the Astronomical Society of the Pacific, 118 (850): 1621-1625 DEC 2006.
Paczynski, B. Gravitational microlensing by the galactic halo, Astrophysical Journal, 304, 1-5, 1986.
Paczynski, B., Gravitational Microlensing at Large Optical Depth, 1986, Astrophysical Journal, 301: 503-516 Part 1 FEB 15 1986.
Paczynski, B. Gamma-ray bursters at cosmological distances, Astrophysical Journal, L43-L46 Part 2 SEP 15 1986.

Link do Wikipedii z biogramem Bohdana Paczyńskiego, z którego zaczerpnięto niniejszą treść.

Kliknij, by powrócić do poprzedniej strony